Tutuklama, ceza muhakemesi sürecinde sanık veya şüphelinin özgürlüğünü en ağır şekilde sınırlayan koruma tedbiridir. Tutuklama kararı, sadece belirli koşullar ve yasal süreler dâhilinde alınabilir. Bu çalışmamızda, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde tutuklama tedbirinin koşulları ve tutukluluk süreleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Tutuklama Tedbirinin Koşulları
- Kuvvetli Suç Şüphesinin Bulunması
Tutuklama kararı verilebilmesi için öncelikle şüpheli veya sanığın suç işlediğine dair kuvvetli şüphenin varlığı gereklidir. Bu şüphe, somut delillere dayanmalı ve hukuki değerlendirmeyi haklı kılacak nitelikte olmalıdır. (CMK m.100/1).
- Tutuklama Nedenlerinin Varlığı
Tutuklama kararı verilebilmesi için kuvvetli suç şüphesinin yanı sıra, CMK m.100/2’de belirtilen tutuklama nedenlerinin de bulunması gerekmektedir. Bu nedenler şunlardır:
- Kaçma Şüphesi: Şüpheli veya sanığın kaçacağına dair somut olguların varlığı halinde tutuklama kararı verilebilir. Kaçma şüphesinin varlığı, şüpheli veya sanığın tutuklanmasını meşru kılacak derecede olmalıdır.
- Delilleri Karartma Tehlikesi: Şüpheli veya sanığın delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme ihtimalinin bulunduğu durumlarda tutuklama kararı verilebilir. Delil karartma tehlikesi somut olayla desteklenmelidir.
- Ölçülülük İlkesi
Tutuklama tedbiri uygulanırken, ölçülülük ilkesi gözetilmelidir. Bu ilkeye göre, tutuklama tedbiri, uygulanacak diğer tedbirlerin yetersiz kaldığı durumlarda ve amaca uygun düşecek şekilde uygulanmalıdır (CMK m.100/1). Daha hafif koruma tedbirleri yeterli olabilecekse, tutuklama tedbirine başvurulmamalıdır.
Tutukluluk Süreleri
- Soruşturma Evresinde Tutukluluk Süreleri
Soruşturma evresinde tutukluluk süreleri, suçun niteliğine göre farklılık gösterir:
- Ağır Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Girmeyen Suçlar: Bu suçlar için tutukluluk süresi en fazla 6 aydır. Ancak, zorunlu hallerde bu süre 1 kez uzatılabilir (CMK m.102/2).
- Ağır Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Giren Suçlar: Bu suçlar için tutukluluk süresi en fazla 1 yıldır. Zorunlu hallerde bu süre, 6 ayı geçmemek üzere uzatılabilir (CMK m.102/3).
- Kovuşturma Evresinde Tutukluluk Süreleri
Kovuşturma evresinde tutukluluk süreleri, davanın görüldüğü mahkemeye göre değişir:
- Asliye Ceza Mahkemesi: Bu mahkemelerde yargılanan sanıklar için tutukluluk süresi en fazla 1 yıldır. Zorunlu hallerde bu süre, 6 ayı geçmemek üzere uzatılabilir (CMK m.102/4).
- Ağır Ceza Mahkemesi: Ağır ceza mahkemelerinde yargılanan sanıklar için tutukluluk süresi en fazla 2 yıldır. Zorunlu hallerde 3 yılı geçmemek üzere tutuklama tedbiri uzatılabilir (CMK m.102/5).
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), tutukluluk sürelerinin uzunluğu ve tutuklama tedbirinin uygulanmasına ilişkin önemli kriterler ortaya koymuştur. AİHM, tutukluluk süresinin makul olup olmadığının her somut olayın özelliklerine göre değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiş olup uzun tutukluluk süreleri, makul sürede yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendirilebilir.
Sonuç olarak; tutuklama tedbiri, bireyin özgürlüğünü ciddi şekilde kısıtladığı için yalnızca yasal koşullar altında ve belirli sürelerle uygulanmalıdır. Kuvvetli suç şüphesinin varlığı, tutuklama nedenlerinin bulunması ve ölçülülük ilkesi, tutuklama kararı verilmesinde temel şartlardır. Ayrıca soruşturma ve kovuşturma evresinde tutukluluk sürelerinin makul olması, hukukun üstünlüğü ve insan hakları açısından büyük önem taşımaktadır. Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları, bu konuda yol gösterici niteliktedir ve tutuklama tedbirinin uygulanmasında dikkate alınmalıdır.
